Internet và khả năng tiếp cận cho anh chị em khuyết tật

INTERNET VÀ KHẢ NĂNG TIẾP CẬN CHO ANH CHỊ EM KHUYẾT TẬT

Một vấn đề vẫn chưa được thảo luận đầy đủ, đó là thiếu hụt khả năng tiếp cận đối với người khuyết tật trên không gian mạng và trong các công nghệ mới nổi. Theo khuyến nghị nhất quán của Cơ quan Châu Âu về Nhu cầu Đặc biệt và Giáo dục Bao trùm, “Tiếp cận công nghệ mới phù hợp cần được xem là một vấn đề nhân quyền,” vì mục đích cốt lõi của các phương tiện này là thúc đẩy tính bao trùm xã hội ở mức rộng hơn. [Có thể nói, câu hỏi cốt lõi của mục vụ truyền thông hiện nay là làm sao để không ai bị bỏ lại phía sau trong môi trường số?]

INTERNET VÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT: TRƯỚC HẾT LÀ BỔN PHẬN LUÂN LÝ

WHO báo cáo rằng khoảng 15% dân số toàn cầu thuộc nhóm người khuyết tật. Tỷ lệ này tăng đến 20% khi bao gồm các tình trạng khuyết tật tạm thời—ví dụ, một cá nhân có thể tạm thời gặp khó khăn trong thao tác với chuột máy tính do chấn thương. Đồng thời, các dạng khuyết tật nhận thức—gồm chấn thương não, tự kỷ, hội chứng Down, và chứng khó đọc (dyslexia)—dù ít được chú ý, vẫn ảnh hưởng khoảng 3% dân số, đặt ra yêu cầu phải có chính sách và giải pháp thích nghi xã hội.

Trong thập kỷ vừa qua, các chính phủ thuộc nhóm nền kinh tế tiên tiến đã triển khai nỗ lực đáng kể, qua khung pháp lý được thiết kế theo nhu cầu, nhằm phối hợp với các công ty công nghệ lớn để tăng cường khả năng tiếp cận internet và phát triển công nghệ hỗ trợ cho người khuyết tật. Tuy nhiên, tiếp cận số không chỉ là câu chuyện pháp lý; trên hết, đó là bổn phận đạo đức của thế giới văn minh. Khả năng tiếp cận số chính là gương mặt của bình đẳng: nó thúc đẩy bao trùm xã hội khi tạo điều kiện cho mọi người tham gia trọn vẹn, độc lập vào đời sống xã hội và nghề nghiệp. Làm cho internet trở nên tiếp cận với mọi người là bước quyết định để xây dựng xã hội bao trùm và bảo đảm không ai bị loại trừ khỏi quyền thụ hưởng nội dung số.

INTERNET VÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT: HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG

Trong môi trường trực tuyến, truyền thông bằng thị giác có tính quyết định; vì thế, người dùng khiếm thị ở bất kỳ mức độ nào cũng đều bị hạn chế đáng kể trong khả năng tiếp cận nội dung. Nhằm bảo đảm nội dung số có thể tiếp cận với người khuyết tật, sử dụng “trình đọc màn hình” (screen reader) là bắt buộc về mặt kỹ thuật. Trình đọc màn hình là phần mềm tự động nhận diện và diễn giải giao diện hiển thị, cung cấp đầu ra cho người mù hoặc khiếm thị thông qua tổng hợp giọng nói hoặc xuất sang thiết bị/màn hình chữ nổi (Braille).

MẠNG XÃ HỘI VÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT

Bây giờ, chúng ta xem mức độ tiếp cận của các mạng xã hội lớn, phổ biến hiện nay đối với người khuyết tật:

Facebook triển khai hệ thống Trí tuệ nhân tạo tự động viết văn bản thay thế (alt text) cho hình ảnh. Công nghệ này hỗ trợ trình đọc màn hình và bù đắp hạn chế của người dùng khi tiếp cận nội dung. Bên cạnh đó, khu vực “accessibility” trên nền tảng cung cấp bộ hướng dẫn toàn diện cho người dùng khuyết tật, áp dụng cho cả luồng nội dung (feed) và bài viết.

Instagram hỗ trợ alt text tự động để trình đọc màn hình có thể “đọc” và diễn giải hình ảnh trên giao diện. Bởi nội dung Instagram gần như hoàn toàn dựa vào hình ảnh, bảo đảm khả năng tiếp cận là điều sống còn cho trải nghiệm người dùng.

TikTok được xem là nền tảng mạng xã hội tiên phong về tiêu chuẩn tiếp cận đối với người khuyết tật. Hệ thống cung cấp chế độ phụ đề tự động, qua đó hỗ trợ/định hướng hoạt động của các trình đọc màn hình. Ngoài ra, nền tảng tích hợp bộ chuyển (switch) cho người dùng mắc photosensitive epilepsy (động kinh nhạy sáng), cho phép vô hiệu hóa những video có hiệu ứng ánh sáng tiềm ẩn nguy cơ với người nhạy cảm ánh sáng hoặc đau nửa đầu do ánh sáng. Bên cạnh đó, chức năng text-to-speech (TTS) chuyển văn bản nhập thành voiceover (lời thuyết minh) phát đồng thời khi văn bản xuất hiện trên video; tính năng này đặc biệt hữu ích với người dùng khiếm thị/nhìn kém hoặc mù.

Nền tảng X (trước đây là Twitter) triển khai hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo chú thích (captions) cho hình ảnh một cách tự động, qua đó nâng cao khả năng tiếp cận cho người dùng có hạn chế thị giác. Lưu ý: tính năng phải được người dùng chủ động kích hoạt trong cài đặt.

YouTube, nền tảng video của Google, rất quan tâm đến tính thân thiện với người khuyết tật. Nền tảng này tương thích tốt với trình đọc màn hình, nên người mù vẫn có thể xem nội dung. Dù vậy, theo chúng tôi, có một vấn đề lớn: hệ thống quảng cáo yêu cầu người dùng phải bấm “Bỏ qua quảng cáo” (Skip Ad) trong vài giây để thoát các quảng cáo có thể kéo dài cả phút. Điều này vô tình gây thiệt thòi cho người mù và những ai hạn chế vận động; ví dụ, người bị viêm khớp hoặc Parkinson thường khó kịp bấm nút.

Về thực tế, cơ chế này khiến người khuyết tật phải xem quảng cáo nhiều hơn hẳn so với người khác, và điều đó vi phạm rõ ràng Đạo luật ADA. Theo Mục III của ADA, doanh nghiệp tư nhân và các nơi phục vụ công cộng phải bảo đảm dịch vụ của mình tiếp cận được với mọi người, kể cả những ai có khuyết tật về vận động, nhận thức hoặc giác quan. Nói ngắn gọn, chúng ta hãy kêu gọi YouTube sớm có giải pháp hiệu quả cho tình trạng này.

Mời gọi thực hành mục vụ truyền thông hôm nay

• Về xây dựng và quản trị nội dung: Các giáo xứ, dòng tu, và cơ sở mục vụ khi thiết kế website, bản tin, và kênh mạng xã hội cần áp dụng các chuẩn cơ bản của WCAG (Web Content Accessibility Guidelines). Cụ thể: bổ sung alt text cho hình ảnh; cung cấp phụ đề cho video; bảo đảm độ tương phản màu phù hợp; và tổ chức cấu trúc tiêu đề, đoạn nội dung một cách rõ ràng, dễ đọc.

• Về đào tạo: Khuyến khích tổ chức các buổi tập huấn ngắn cho nhóm truyền thông giáo xứ/dòng tu về “khả năng tiếp cận số,” tập trung vào thực hành và kiểm thử với trình đọc màn hình, bàn phím, và thiết bị di động.

• Mục tiêu mục vụ: Bảo đảm mọi bản tin, bài giảng, và thông báo mục vụ trở nên thân thiện với người khuyết tật, để mọi thành phần Dân Chúa đều có thể tiếp cận, lắng nghe, và hiệp thông.

Nguồn: The internet and disability

Chuyển ngữ: Tu sĩ Lm. Phêrô Nguyễn Văn Dũng, OFM