Lắng nghe bằng sự khiêm nhường và bằng đôi tai của trái tim

Lắng nghe bằng sự khiêm nhường và bằng đôi tai của trái tim

(Ricardo Alvarenga*).

Hàng năm kể từ năm 1967, Giáo hội Công giáo đã dành một ngày để kỷ niệm và suy ngẫm về truyền thông. Ngày này được thành lập trong Công đồng Vatican II như một cử chỉ cụ thể của tổ chức trên con đường truyền thông của mình. Trong hơn năm mươi năm kỷ niệm này, các giáo hoàng đã viết những thông điệp đặc biệt hàng năm về chủ đề này.

Phaolô VI, Gioan Phaolô II, Biển Đức XVI và Phanxicô là những giáo hoàng đã công bố các thông điệp về lễ kỷ niệm Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội. Việc đọc và suy ngẫm về 56 bức thư đã được viết cho đến nay mang đến một cơ hội độc nhất để hiểu được sự phát triển của tư tưởng Công giáo về vấn đề này.

Trong các tác phẩm của mình, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã cứu vãn những khía cạnh liên quan đến nguồn gốc của quá trình truyền thông, vốn dựa trên mối quan hệ giữa con người. Trong nhiều lần, ngài nhấn mạnh rằng mặc dù các công nghệ thông tin và truyền thông rất to lớn và có liên quan, nhưng mục đích của chúng phải là thúc đẩy mối quan hệ, sự gần gũi giữa mọi người, là phương tiện chứ không phải mục đích.

Đức Phanxicô đã nói trong thông điệp nhân Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội lần thứ 53 năm 2019 rằng: "Việc sử dụng mạng xã hội chỉ bổ sung cho việc gặp gỡ bằng xương bằng thịt, được trải nghiệm thông qua cơ thể, trái tim, đôi mắt, sự chiêm ngưỡng và hơi thở của người khác. Nếu mạng được sử dụng như một sự mở rộng hoặc kỳ vọng của một cuộc gặp gỡ như vậy, thì nó không phản bội chính nó và vẫn là một nguồn lực cho sự hiệp thông".

Đối với năm 2022, ngày này sẽ được kỷ niệm vào ngày 29 tháng 5, sự phản ánh do Đức Giáo hoàng đề xuất có liên quan đến phương pháp sư phạm lắng nghe và chủ đề được chọn là "Lắng nghe bằng đôi tai của trái tim". Đây không phải là lần đầu tiên Phanxicô đề cập đến vấn đề lắng nghe. Năm 2016, khi viết về mối quan hệ giữa truyền thông và lòng thương xót, Phanxicô đã nhắc lại rằng lắng nghe là điều cần thiết để truyền thông.

Đức Giáo hoàng nhắc nhở rằng: "Truyền thông có nghĩa là chia sẻ và chia sẻ đòi hỏi phải lắng nghe, chào đón. Lắng nghe còn hơn cả việc nghe: Nghe liên quan đến phạm vi thông tin; lắng nghe thay vào đó đề cập đến phạm vi truyền thông và đòi hỏi sự gần gũi. Lắng nghe cho phép chúng ta có được thái độ đúng đắn, từ bỏ trạng thái bình yên của những người đứng xem, người sử dụng, người tiêu dùng".

Lối suy tư mà Đức Giáo hoàng Phanxicô đề xuất rất gần với cuộc thảo luận do nhà xã hội học người Pháp Dominique Wolton thúc đẩy; đối với cả thông tin và truyền thông thì chúng không phải là một. Thực tế là truyền thông phức tạp hơn thông tin, đối với họ truyền thông là mối quan hệ, do đó sự phức tạp của nó và do đó thông tin phải được hiểu như một thông điệp.

Wolton giải thích trong tác phẩm "Thông tin không phải là truyền thông" (2009) rằng: "Vấn đề không còn chỉ là thông tin nữa, mà trên hết là về các điều kiện cần thiết để hàng triệu người có thể truyền thông hoặc tốt hơn nữa là quản lý để sống cùng nhau trong một thế giới mà mọi người đều nhìn thấy mọi thứ và biết mọi thứ, nhưng những khác biệt không thể kể xiết khiến cho việc truyền thông và khoan dung trở nên khó khăn hơn".

Đó là lý do tại sao lắng nghe phải được hiểu một cách chặt chẽ, bởi vì như Đức Giáo hoàng Phanxicô đã nói trong thông điệp năm 2022 của mình, sau khi đi và nhìn "để khám phá thực tế và có thể kể lại thực tế đó từ những trải nghiệm về các sự kiện và từ cuộc gặp gỡ với mọi người", thì cần phải lắng nghe. Một lời kêu gọi thực sự để tái khám phá ơn gọi chính yếu của truyền thông là thúc đẩy sự hiệp thông, đối thoại và tương tác.

Cũng giống như Thiên Chúa có thể nghiêng tai lắng nghe dân của mình, những người truyền thông phải cố gắng tạo ra nội dung xem xét đến những tiếng nói đa dạng vang lên từ thực tế của chúng ta. Cần phải thực hành lắng nghe với sự khiêm nhường và bằng đôi tai của trái tim. Rốt cuộc, có nhiều cách để truyền thông và chỉ những ai thực sự mở mắt và mở tai mới có thể nhìn và nghe được.

Truyền thông Công giáo đích thực phải là đối thoại và cởi mở, bởi vì khi lắng nghe người khác, khi chia sẻ kinh nghiệm và trải nghiệm của họ, thì truyền thông đó mới biến đổi được. Phanxicô nhấn mạnh trong cuốn sách O Futuro da Fé (2018) rằng: "Bạn không thể truyền thông với lòng kiêu hãnh. Chìa khóa duy nhất mở ra cánh cửa truyền thông là sự khiêm nhường. Hoặc ít nhất là một thái độ khiêm nhường một phần".

Cần phải suy nghĩ lại về truyền thông của chúng ta, đưa truyền thông trở lại đây để làm cho truyền thông trở nên tốt đẹp và nhân văn, lắng nghe người khác, gặp gỡ người khác, đối thoại trực tiếp. Đức Giáo hoàng Phanxicô mời gọi những người truyền thông vượt ra khỏi nơi truyền thông truyền thống, không chỉ ghi lại các sự kiện mang tính thể chế, đã đến lúc thực hiện một cuộc truyền thông cam kết với mọi người, với sự thay đổi của thực tế, nhìn và lắng nghe người khác.

Đức Giáo hoàng tuyên bố rằng: "Truyền thông tốt không tìm cách thu hút sự chú ý của công chúng bằng một trò đùa sến súa nhằm chế giễu người đối thoại, mà là chú ý đến lý do của người khác và hiểu được sự phức tạp của thực tế".

Eduardo Galeano đã từng viết: "Điều kiện đầu tiên để thay đổi thực tế là phải biết thực tế đó". Do đó, để xây dựng một xã hội công bằng và bác ái hơn, cần phải bắt đầu gặp gỡ người khác, lắng nghe những tiếng nói khác nhau và không sợ khuếch đại chúng thông qua các phương tiện truyền thông của chúng ta. Cần phải táo bạo để lắng nghe và can đảm để loan báo.

----------

(*) Tiến sĩ về Truyền thông Xã hội, nhà báo, điều phối viên của Signis Brasil Jovem và thành viên của Nhóm Phản biện về Truyền thông của Hội đồng Giám mục Quốc gia Brazil. ricardocalvarenga@gmail.com

Đọc bài viết gốc Anh ngữ tại đây (Listening With Humility And With The Ears Of Heart)