TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG: CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI GIÁO HỘI
TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG: CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI GIÁO HỘI
Tác giả: Linh mục Tiến sĩ Charles Ndhlovu (Prospects and tests of mass media for the Church)
Chuyển ngữ: Tu sĩ Lm. Phêrô Nguyễn Văn Dũng, OFM
Bài viết này khẳng định rằng truyền thông đại chúng mang đến cho chúng ta cả những cánh cửa rộng mở lẫn những thử thách cam go – và để khai thác hiệu quả, việc trang bị kiến thức về truyền thông (educare alla comunicazione) là vô cùng cần thiết.
Các phương tiện truyền thông đại chúng ngày nay vô cùng đa dạng và phong phú. Bài viết này sẽ không đi sâu vào từng loại hình cụ thể mà có cái nhìn tổng quan về vấn đề. Truyền thông đại chúng được hiểu là những công cụ truyền tải thông tin có khả năng tiếp cận một lượng lớn công chúng trên diện rộng, và trong một số trường hợp, trở thành phương tiện truyền thông chủ yếu. Sở dĩ được gọi là "truyền thông đại chúng" là bởi khả năng lan tỏa thông tin tới đông đảo người nhận và phạm vi ảnh hưởng rộng lớn của nó.
Truyền thông đại chúng được định nghĩa như vậy bởi vì chúng có khả năng phủ sóng thông tin tới đông đảo công chúng trên một phạm vi địa lý rộng lớn. Trong nhóm này, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy sự góp mặt của radio, báo chí, truyền hình, internet và nhiều phương tiện truyền thông khác có khả năng tiếp cận lượng lớn người dùng. Nhờ vào khả năng lan tỏa thông tin rộng rãi và lượng người tiếp nhận đông đảo, truyền thông đại chúng mang đến nhiều lợi ích thiết thực - một cánh cửa mở ra nhiều cơ hội phát triển cho xã hội và Giáo hội. Tuy nhiên, song song với đó, việc quản lý và khai thác hiệu quả các phương tiện truyền thông đại chúng cũng là một thử thách lớn, đòi hỏi phải có sự đầu tư bài bản và chuyên nghiệp trong việc đào tạo và giáo dục về truyền thông.
Truyền thông đại chúng mở ra nhiều triển vọng, chúng ta không thể không nhắc đến những lợi ích to lớn mà chúng mang đến cho Giáo hội. Ngày nay, khi nói về Giáo hội toàn cầu, chúng ta thường nhắc đến định nghĩa của Karl Rahner: một Giáo hội dành cho tất cả mọi người, không phân biệt quốc gia, sắc tộc hay châu lục - một Giáo hội không biên giới. Mặc dù việc rao giảng Tin Mừng vẫn được thực hiện bằng nhiều hình thức truyền thống và tiếp cận được với nhiều người, nhưng không thể phủ nhận rằng truyền thông đại chúng đã giúp lan tỏa thông điệp của Giáo hội một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều - đến tận tay người dân, thông qua các phương tiện như radio, truyền hình và internet. Truyền thông đại chúng đã thực sự đến được với mọi người, mọi nhà.
Bên cạnh đó, khi nói về một Giáo hội toàn cầu - một Giáo hội không ngừng vươn xa khỏi mọi khuôn khổ văn hóa - chúng ta càng thấy rõ vai trò to lớn của truyền thông đại chúng trong việc tạo điều kiện thuận lợi để Tin Mừng có thể đến được với nhiều người hơn. Ngày nay, việc tiếp cận với Tin Mừng đã trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết nhờ vào sự phát triển của điện thoại, internet, website, radio và thậm chí là truyền hình. Tin Mừng được lan tỏa một cách nhanh chóng và hiệu quả. Hãy thử tưởng tượng về những buổi phát sóng trực tiếp hoặc các hình thức truyền tải thông tin khác, chúng ta sẽ thấy rõ tiềm năng mà truyền thông đại chúng mang lại cho Giáo hội là vô cùng lớn, đồng thời cũng là một lợi ích thiết thực cho toàn xã hội.
Truyền thông đại chúng cũng mở ra cánh cửa để Lời Chúa đến được với những người không có điều kiện đến với nhà thờ. Hãy thử nghĩ về những người đang phải chống chọi với bệnh tật, những người già yếu, những người khuyết tật hoặc những người vì lý do riêng mà không thể đến nhà thờ. Họ đều là những người cần được nghe Lời Chúa, cần được tiếp cận với Tin Mừng. Chính vì thế, thật ý nghĩa khi Đức Thánh Cha đã sử dụng trang Twitter cá nhân của mình như một kênh để chia sẻ những lời trích dẫn, những thông điệp đầy cảm hứng từ Đức Phanxicô. Không chỉ vậy, Vatican còn thiết lập một trang web chính thức (Vatican.va), Đài phát thanh Vatican, Truyền hình Vatican và rất nhiều kênh truyền thông khác để đưa Tin Mừng đến với đông đảo mọi người.
Tất cả những phương tiện truyền thông này đều đóng vai trò như những nhịp cầu đưa Lời Chúa đến với đông đảo quần chúng. Chúng là những công cụ truyền thông hữu ích, tạo điều kiện thuận lợi cho Giáo hội trong việc thực hiện sứ mạng truyền giáo. Tuy nhiên, song song với đó, chúng ta cũng cần nhìn nhận rằng việc quản lý và sử dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông này cũng là một bài toán khó đối với Giáo hội, bởi lẽ chúng có thể tiềm ẩn những nguy cơ khó lường.
Dù các phương tiện truyền thông, nhất là truyền thông đại chúng, mang đến nhiều ưu điểm vượt trội, nhưng chúng ta không thể làm ngơ trước những nguy cơ tiềm ẩn từ chính những phương tiện này. Với phạm vi phủ sóng rộng khắp, truyền thông đại chúng rất dễ bị lợi dụng cho những mục đích sai trái. Sự bùng nổ của các nội dung đồi trụy trên internet là một ví dụ điển hình. Các đoạn phim khiêu dâm được đăng tải một cách công khai và thường dễ dàng lọt vào tay trẻ em, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển nhân cách của các em. Chính vì lẽ đó, một số kênh truyền thông trước khi cho phép đăng tải hình ảnh hoặc video đều có những cảnh báo về nội dung, yêu cầu người dùng xác nhận nội dung đó có phù hợp với trẻ vị thành niên hay không. Tuy nhiên, những biện pháp này vẫn chưa thực sự hiệu quả trong việc ngăn chặn triệt để những nội dung độc hại, có nguy cơ gây ra những hệ lụy khôn lường.
Ngoài ra, truyền thông đại chúng còn phải đối mặt với một vấn đề nan giải khác, đó là sự phổ biến của các bộ phim có nội dung bạo lực. Hình ảnh, video tràn ngập cảnh bạo lực, giết chóc, hành hung - tất cả đều là những hành vi đáng lên án và tội lỗi. Sự lan truyền chóng mặt của những hình ảnh, video như vậy không chỉ gây khó chịu cho một số người xem mà còn tiềm ẩn nguy cơ tác động tiêu cực đến tâm lý của họ, đặc biệt là trẻ em, ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách.
Nguy cơ tạo ra sự đơn điệu trong tư duy cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Việc tiếp xúc với cùng một loại thông điệp từ một nguồn thông tin duy nhất trong thời gian dài có thể khiến con người hình thành nên lối mòn trong suy nghĩ. Nói cách khác, truyền thông có thể vô tình tạo ra sự đồng nhất trong tư duy của công chúng. Vấn đề đặt ra là liệu sự đồng nhất về văn hóa có thực sự mang lại lợi ích hay không - ví dụ như sự phát triển ồ ạt của một dòng nhạc. Nếu ngày qua ngày, người ta chỉ nghe đi nghe lại một bài hát như "No Woman, No Cry" trên radio, liệu điều đó có tạo nên sự đơn điệu trong gu âm nhạc của họ?
Nhiều học giả cho rằng truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc định hình công luận. Quan điểm này cho rằng truyền thông đại chúng có khả năng ảnh hưởng đến cách nhìn nhận của công chúng về các vấn đề xã hội. Cụ thể, truyền thông tác động đến cách mọi người suy nghĩ, hành động, lập luận, cũng như những giá trị mà họ theo đuổi. Chính vì vậy, công luận và sự hình thành công luận đều coi truyền thông đại chúng là một yếu tố có sức ảnh hưởng lớn.
Chính vì vậy, truyền thông đại chúng có thể được xem là một thách thức nhưng đồng thời cũng là một cơ hội. Mặc dù còn tồn tại những hạn chế nhất định, truyền thông vẫn là một công cụ hữu ích, mở ra nhiều triển vọng to lớn không chỉ cho Giáo hội mà còn cho toàn xã hội.
Tóm lại, bài viết đã phân tích cả hai mặt của truyền thông đại chúng: cơ hội và thách thức, đặc biệt là đối với Giáo hội. Tác giả khẳng định việc sử dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông, đặc biệt là truyền thông đại chúng, cần được bắt đầu từ việc giáo dục và đào tạo bài bản. Đây chính là chìa khóa để khai thác tối đa tiềm năng và đồng thời kiểm soát hiệu quả những rủi ro tiềm ẩn của truyền thông đại chúng.
