Vẻ đẹp trong tầm tay: khi Mạng Xã Hội áp đặt chuẩn mực sắc đẹp mới

VẺ ĐẸP TRONG TẦM TAY: KHI MẠNG XÃ HỘI ÁP ĐẶT CHUẨN MỰC SẮC ĐẸP MỚI

Hiệp hội Phẫu thuật Thẩm mỹ Quốc tế (ISAPS) vừa công bố khảo sát thường niên tại đại hội tháng 6 ở Cartagena, Colombia. Năm 2023, tổng số ca thẩm mỹ toàn cầu tăng 3,4% so với 2022: hơn 15,8 triệu ca phẫu thuật (+5,5%) và 19,1 triệu ca không phẫu thuật (+1,7%).

Vượt khỏi nhu cầu điều trị: điều gì đang thúc đẩy thẩm mỹ?

Ngoài lý do y khoa, đa số ca thẩm mỹ xuất phát từ mong muốn cải thiện ngoại hình: đẹp hơn, hấp dẫn hơn, săn chắc hơn. Điều đó không sai. Nhưng câu hỏi là: quyết định ấy do ta tự chọn, hay bị tác động từ bên ngoài? Ai đang dẫn dắt? Chính là mạng xã hội.

Mạng xã hội và nỗi ám ảnh so sánh: khi bộ lọc làm lệch chuẩn “vẻ đẹp”

Lạm dụng mạng xã hội đã làm biến dạng quan niệm về vẻ đẹp. Người ta đồng nhất “đẹp” với “bề ngoài”. Nhắc đến đẹp là nghĩ ngay đến selfie, clip hướng dẫn chỉnh ảnh, video trang điểm, app làm mịn da, bóp mặt theo “chuẩn”. Nhưng đó không phải vẻ đẹp đích thực. Vẻ đẹp là sự hài hòa, cân xứng, đầy đặn — phản chiếu một nội tâm quân bình — vượt xa dáng vẻ bên ngoài. Mạng xã hội, theo cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, đã đảo lộn điều này.

Cơn “khát được đẹp” trên mạng xóa mờ tính chân thực, sự đa dạng, nét riêng. Nhiều người tin rằng nếu không hoàn hảo, hoặc không qua lọc, thì nên ẩn mình. Vì sao? Vì đời sống trên mạng bị biên tập kỹ lưỡng: thân hình, gương mặt, tâm trạng, chế độ ăn, lối sống… đều được “làm nội dung”, nhiều khi vượt ngoài tầm với. Thất vọng theo đó mà tăng. Trước kia, ta chỉ so với bạn bè, với báo chí, truyền hình. Nay, mỗi ngày ta bị phủ bởi hàng nghìn ảnh, video, reel cổ vũ cuộc chạy đua hoàn hảo. Xưa, chuẩn đẹp chịu ảnh hưởng của Botticelli, Michelangelo. Nay, chuẩn đẹp bị mạng xã hội áp đặt. Hình ảnh “không tì vết” xuất hiện tràn ngập, nhưng nhiều khi không có thật. Hậu quả là chuẩn phi thực tế trở thành “bình thường” và còn bị kỳ vọng. Tác giả Eleanor Stern gọi đó là “quá tải sắc đẹp”.

Từ so sánh liên miên nảy sinh lo âu. Ta bị ám ảnh dùng bộ lọc, và khi có điều kiện, thì tìm đến phẫu thuật thẩm mỹ.

Vẻ đẹp 4.0: giữa ảnh selfie và ảnh chỉnh sửa

Những gương mặt “hoàn hảo” ta thấy trên mạng có thật không? Bộ lọc củng cố tâm lý chối bỏ khiếm khuyết và che giấu con người thật. Phần lớn hình ảnh trên mạng không phản ánh thực tế. Làn da sứ, gò má sắc là nhờ bộ lọc. Khi lướt vô thức, ta quên điều đó và vẫn đem mình ra so. So sánh như vậy làm ta rời xa thực tại, rồi tin rằng mình phải luôn xuất hiện hoàn hảo, đã lọc, đã chỉnh.

Selfie dần thành thước đo mới, không chỉ cho ngoại hình mà còn cho bản thân. Như thể một bức ảnh đẹp định nghĩa cả con người. Nhiều người sợ bị chê vì khuyết điểm nên thu mình, rồi chấp nhận những chuẩn không phản ánh con người thật. Đó là “vẻ đẹp 4.0”.

“Rối loạn Snapchat”: mối lo tăng nhanh

Một hệ quả đáng ngại là “Snapchat dysmorphia” — rối loạn hình ảnh cơ thể do ảnh đã lọc. Năm 2018, bác sĩ thẩm mỹ người Anh đặt ra thuật ngữ này kể rằng bệnh nhân cho xem ảnh đã lọc và nói “Tôi không thích cái mũi của tôi trên ảnh”, thay vì “Tôi không thích cái mũi của mình”. Trước đây không có chuyện đó.

Các nghiên cứu nói gì?

Bài “Selfies Living in the Era of Filtered Photographs” trên JAMA Facial Plastic Surgery cho thấy ảnh lọc làm mờ ranh giới thật và ảo. Sự méo mó này có thể dẫn đến rối loạn hình ảnh cơ thể: ám ảnh về khuyết điểm tưởng tượng hay rất nhỏ, gây xáo trộn đời sống. Người bệnh có thể dành hàng giờ soi xét “khuyết điểm” ở bất cứ bộ phận nào.

Nghiên cứu năm 2023 của Đại học Padua, “Body Dysmorphic Disorder and Social Media: The New Phenomenon of Snapchat Dysmorphia”, chỉ ra mối liên hệ giữa ám ảnh khuyết điểm và mức độ tiếp xúc mạng xã hội. Rối loạn này gắn chặt với bộ lọc làm đẹp, tạo khoảng cách giữa vẻ ngoài thật và hình ảnh đã chỉnh, khiến nhiều người tìm đến can thiệp thẩm mỹ để chạy theo chuẩn phi thực tế do mạng xã hội củng cố.

“Giám sát cơ thể” và “yêu cơ thể tích cực”

Một hệ quả khác là “giám sát cơ thể” — nhìn ngó bản thân quá mức đến thành ám ảnh. Có nghiên cứu cho rằng trung bình phụ nữ kiểm tra vẻ ngoài mỗi 30 giây. Nam giới cũng bị ảnh hưởng, dù ít hơn. Căn nguyên là niềm tin rằng ai cũng đang soi vào khuyết điểm của ta.

Đáp lại vòng xoáy độc hại ấy, phong trào Body Positive ra đời hơn mười năm qua. Phong trào cổ vũ tự chấp nhận, trân trọng nét riêng, cả những điều chưa hoàn hảo.

“Hãy yêu chính mình như bạn là” là thông điệp cốt lõi của #bodypositivity. Hashtag này khích lệ một quan niệm về đẹp không bị trói trong khuôn mẫu hẹp do truyền thông áp đặt. Đó là lời mời “hãy sống thật” — hiện diện chân thực và sống một đời không cần bộ lọc.

Nguồn: Beauty at your fingertips: when social media sets new beauty standards - Family And Media

Chuyển ngữ: Tu sĩ Lm. Phêrô Nguyễn Văn Dũng, OFM