Trường học và trí tuệ nhân tạo: sử dụng một cách có trách nhiệm và ý thức

TRƯỜNG HỌC VÀ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO: SỬ DỤNG MỘT CÁCH CÓ TRÁCH NHIỆM VÀ Ý THỨC

Trí tuệ nhân tạo đã được dự báo và bàn luận gần bảy mươi năm qua. Cụm từ “trí tuệ nhân tạo” xuất hiện từ năm 1956. Từ năm 2022, mối quan tâm với lĩnh vực này tăng vọt. AI bắt đầu hiện diện trong hầu như mọi mặt đời sống.

Nhân bản hóa trí tuệ nhân tạo (AI)

AI mang lại nhiều lợi ích và cơ hội. Nó tăng tốc quy trình và tối ưu hóa lao động. Tuy nhiên, rủi ro cũng lớn: con người có thể bị mờ nhạt. Khi đặt năng suất lên trên hết, ta dễ quên đóng góp độc đáo của con người — chủ thể duy nhất có khả năng lựa chọn mang tính đạo đức. Khi phó mặc hoàn toàn cho công nghệ, ta có nguy cơ trở thành kẻ lệ thuộc, không còn làm chủ. Ta cũng có nguy cơ đánh mất chính mình. Vì hiệu quả và tiết kiệm, ta có thể ngừng dấn thân với sự tinh tế rất người của mình — điều mà không máy tính nào tái tạo hay thay thế.

Đừng để tiêu chí kinh tế là tiêu chí duy nhất

Tiến sĩ Patrícia Ventura, chuyên gia về đạo đức thông tin, bàn sâu vấn đề này. Bà vừa xuất bản sách “Trí tuệ nhân tạo, đạo đức và truyền thông: Nhân tố con người trong thời đại trung gian thuật toán” (Artificial Intelligence, Ethics and Communication: The Human Factor in the Age of Algorithmic Mediation) (UOC Editorial). Bà là một trong những tiếng nói có thẩm quyền về mối quan hệ giữa AI và truyền thông dưới góc nhìn đạo đức. Theo bà, cần tránh hai nguy cơ. Nguy cơ thứ nhất, xóa nhòa ranh giới giữa con người và máy móc. Nguy cơ thứ hai, chỉ nhìn AI bằng lăng kính kinh tế và năng suất. Đừng quên, AI là sản phẩm của trí tuệ con người. Sẽ là nghịch lý, nếu con người trở nên thừa thãi vì chính công cụ mình tạo ra để làm cho cuộc sống dễ dàng hơn, chứ không phải vô nghĩa.

Trí tuệ nhân tạo và nhà trường

Trong giáo dục và môi trường đào luyện người trẻ, Trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI) đặc biệt đáng lưu ý. Cần phân biệt AI nói chung với AI tạo sinh như ChatGPT, Gemini, Grok, DeepSeek, v.v. Các công cụ này có thể tạo nội dung rất nhanh, cả văn bản lẫn hình ảnh. Nếu AI mô phỏng trí thông minh con người, thì AI tạo sinh là ứng dụng cho phép tạo ra điều mới gần như không tốn công sức.

Mối lo của giáo viên là có thật, kể cả nơi những người nhìn nhận tiềm năng của AI. Sự “không tốn công sức” ở lứa tuổi cần rèn tư duy phân tích và phê phán có thể dẫn đến lười biếng trí tuệ. Ở giai đoạn tài năng của người trẻ đang được khám phá và mài giũa, công nghệ này có thể cản trở nhiều hơn là hỗ trợ. Nhà báo Luigi Gaudio viết trên cổng thông tin giáo dục Ý “A tutta scuola” trong bài “Trí tuệ nhân tạo ở trường: vai trò của giáo viên thay đổi ra sao?” (“Artificial intelligence at school: how does it change the role of teachers and lecturers?”) rằng tranh luận vẫn còn. Một số thầy cô lo AI làm suy yếu khả năng tư duy của học sinh. Số khác nhìn thấy các cơ hội sư phạm mà nó mở ra.

Học sinh là ưu tiên

Dù lo ngại còn đó, các “phòng thí nghiệm” mô phỏng đặc tính con người đã bước vào lớp học. Giáo viên phải chọn cách ứng xử với thực tại mới. Nhiều hoạt động dạy học tích cực, khơi gợi tư duy đã xuất hiện. Điều quan trọng là học sinh và sự trưởng thành cá nhân của em phải ở vị trí ưu tiên. AI sẽ cản trở sự trưởng thành nhân bản và nghề nghiệp nếu trở thành “lối tắt”. Ngược lại, nếu AI nuôi dưỡng sự phát triển trí tuệ của trẻ, nó đã hoàn thành chức năng cao quý nhất. Bỏ qua AI không phải là giải pháp. Đó là thái độ lỗi thời và vô ích. Đời sống xã hội và thế giới nghề nghiệp sẽ còn tiếp tục biến đổi bởi AI. Mức độ đến đâu, hiện ta chưa thể lường hết.

Kết luận

Thái độ nào là tốt nhất khi tiếp cận AI? Hãy hình dung một cơn sóng ập vào bờ. Nó có thể nhấn chìm ta. Lựa chọn là ở ta: hoặc để mình bị cuốn xuống, hoặc khai thác sức mạnh ấy, dùng năng lượng của nó cho lợi ích của mình — như người lướt sóng điêu luyện.

Nguồn: School and artificial intelligence: how to use it responsibly and consciously - Family And Media

Chuyển ngữ: Tu sĩ Lm. Phêrô Nguyễn Văn Dũng, OFM