Tiêu dùng mạng xã hội tại Trung Quốc: giữa kiểm duyệt, thông tin sai lệch và chiến lược của chế độ
TIÊU DÙNG MẠNG XÃ HỘI TẠI TRUNG QUỐC: GIỮA KIỂM DUYỆT, THÔNG TIN SAI LỆCH VÀ CHIẾN LƯỢC CỦA CHẾ ĐỘ
Những con số thực sự ấn tượng. Theo dữ liệu của Statista.com, một trong những cổng thống kê đáng tin cậy nhất trên internet, Trung Quốc hiện có gần 1 tỷ người dùng hiện diện trên các mạng xã hội, tương đương khoảng 65% dân số, và xu hướng này dự kiến tiếp tục gia tăng qua từng năm. Cần nhấn mạnh ngay rằng các nền tảng lớn như Facebook, YouTube và Twitter không góp phần vào mức tăng trưởng này. Chính phủ Trung Quốc từ lâu đã chặn truy cập các mạng xã hội phương Tây trong nước, chỉ cho phép các nền tảng nội địa như WeChat và Sina Weibo—thu hút hàng trăm triệu người dùng—khiến Trung Quốc trở thành thị trường mạng xã hội lớn nhất thế giới. Theo các thống kê hiện có, trung bình mỗi người dùng internet tại Trung Quốc sở hữu khoảng 7,4 tài khoản mạng xã hội.
Những nền tảng phổ biến nhất
Hệ sinh thái mạng xã hội Trung Quốc rất đa dạng và năng động. WeChat là ứng dụng xã hội phổ biến nhất, được sử dụng cho mọi nhu cầu: nhắn tin, gọi điện, chia sẻ ảnh và video, mua sắm trực tuyến, chơi game, cũng như cập nhật tin tức. Bên cạnh đó là ứng dụng nhắn tin Tencent QQ; mạng vi blog Sina Weibo; nền tảng chia sẻ video Youku Tudou; ứng dụng chỉnh sửa và chia sẻ ảnh Meitu; hay nền tảng gợi ý nhà hàng và đặt món Meituan. Đáng chú ý, ứng dụng chia sẻ video Douyin—phiên bản quốc tế được giới trẻ phương Tây sử dụng rộng rãi—chính là TikTok.
Mạng xã hội và chính quyền Trung Quốc: nghiên cứu hé lộ nỗ lực kiểm duyệt quy mô lớn.
Điều này có vẻ hiển nhiên, nhưng cần được nhắc lại: mạng xã hội ở Trung Quốc hoàn toàn không tự do, và người dùng cũng vậy. Ẩn sau hàng tỷ tương tác mỗi ngày—từ tin nhắn, cuộc gọi đến các truy vấn trực tuyến—là cơ chế kiểm duyệt chính trị mạnh mẽ do chính quyền triển khai nhằm ngăn ngừa những hành động tập thể bị coi là mang tính lật đổ. Để đạt mục tiêu này, nhà nước tiến hành giám sát liên tục và có hệ thống đối với mọi dòng chảy thông tin và tương tác của công dân trên không gian mạng.
Ba học giả Gary King, Jennifer Pan và Margaret E. Roberts đã công bố trên tạp chí American Political Science Review một nghiên cứu cho thấy sự tồn tại của một lực lượng đặc nhiệm bí mật gồm các tác nhân nhà nước—thường được gọi là “Đảng 50 xu” (50c Party, ám chỉ mức thù lao)—với nhiệm vụ chuyển hướng sự chú ý của công chúng khỏi các chủ đề nhạy cảm với chính quyền, có khả năng kích hoạt các hình thức kết nối xã hội từ cơ sở. Theo lối kể chuyện mang màu sắc Orwell, công việc của lực lượng này là tạo và phát tán nội dung trên mạng xã hội nhằm đánh lạc hướng dư luận khỏi các vấn đề bất lợi cho chính quyền, đồng thời cổ vũ đoàn kết dân tộc và ổn định chính trị thông qua việc tuyên truyền tích cực liên tục về hoạt động của giới lãnh đạo Đảng.
Vậy những bài đăng ấy gồm những gì? Nhóm nghiên cứu chia nội dung thành 5 loại:
“Chế nhạo/đả kích các nước ngoài”: so sánh có lợi cho Trung Quốc với các quốc gia khác, thường là phương Tây;
“Khen chê phi tranh luận”: khen ngợi liên quan tới các chủ đề ít gây tranh cãi, như nợ công hay phúc lợi;
“Khen chê có tranh luận”: khen ngợi liên quan tới các vấn đề nhạy cảm như lập trường về nhân quyền;
“Tường thuật thực tế”: mô tả các chương trình, sáng kiến, sự kiện hoặc kế hoạch của lãnh đạo;
“Khích lệ, cổ vũ”: biểu đạt lòng yêu nước, khẩu hiệu, bàn về nhân vật văn hóa hoặc các dịp kỷ niệm. Phần lớn nỗ lực của lực lượng “50 xu” dường như tập trung vào nhóm nội dung này.
Để hình dung quy mô và tầm quan trọng của chiến dịch kiểm duyệt và đánh lạc hướng đại chúng này, nghiên cứu trên ghi nhận tới 448 triệu bài đăng trên các kênh mạng xã hội Trung Quốc. Khoảng 53% xuất hiện trên các trang do chính quyền quản lý và 212 triệu còn lại trên các trang thương mại.
Chiến lược truyền thông trên mạng xã hội phương Tây.
Song song với nỗ lực kiểm duyệt chính trị rộng khắp trong nước, Trung Quốc bị cho là còn sử dụng các chiến lược “ô nhiễm” truyền thông tinh vi trên các mạng xã hội phương Tây như Facebook, Twitter và YouTube để lan truyền thông tin sai lệch và củng cố tuyên truyền có lợi cho chế độ.
Một nghiên cứu gần đây của các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Oxford, chẳng hạn, đã ghi nhận gần 30.000 tài khoản Twitter khuếch đại và tán dương các bài đăng của chính phủ Trung Quốc hoặc truyền thông thân chính phủ trong những năm gần đây, trước khi bị nền tảng đình chỉ vì vi phạm quy định cấm thao túng. Tình trạng tương tự diễn ra trên YouTube, khi Google xóa gần 10.000 kênh vì tham gia các “chiến dịch ảnh hưởng phối hợp liên quan đến Trung Quốc”. Theo một cuộc điều tra của The New York Times, chính quyền Trung Quốc đã cố ý “làm ngập” các nền tảng xã hội phương Tây bằng hồ sơ giả—được trình bày như những người ủng hộ nhiệt thành chế độ—nhằm “làm sạch” hình ảnh vốn bị hoài nghi trên trường quốc tế về các vấn đề nhân quyền.
Ngoài việc sử dụng dày đặc tài khoản giả, các thủ pháp thao túng còn bao gồm việc tìm kiếm những người ảnh hưởng (influencer) nói tiếng Hoa có lượng theo dõi quốc tế cao, giao cho họ nhiệm vụ ca ngợi Trung Quốc như một hình thức bảo chứng quốc tế—ví dụ, nhấn mạnh việc viện trợ trong đại dịch COVID-19—đồng thời khuếch đại các phê phán nhằm vào Liên minh châu Âu vì không có hành động tương tự.
Tóm lại, nhiều nghiên cứu cho thấy trong những năm gần đây đã hình thành một dự án tinh vi không chỉ về kiểm duyệt, mà còn về thay đổi và thao túng dư luận trong nước và quốc tế—đặc biệt trên các mạng xã hội phương Tây—bởi các tác nhân gắn với chính quyền Trung Quốc. Công việc không chỉ là che giấu những vấn đề bất nhã và bóp nghẹt các mầm mống phản kháng, mà còn là triển khai những chiến dịch thông tin sai lệch và tin giả để “đánh bóng” hình ảnh chính quyền. Lịch sử sẽ cho biết các chiến lược tuyên truyền này hiệu quả đến đâu—và những giấc mơ tự do của con người mạnh mẽ chừng nào trong việc phá dỡ các bức tường và băng qua biên giới tự do bằng đôi cánh nhẹ. Ngay cả trên không gian mạng.
Chuyển ngữ: Tu sĩ Lm. Phêrô Nguyễn Văn Dũng, OFM
Chưa có Đánh giá/Bình luận nào được đăng.
Hãy trở thành người đầu tiên đóng góp nội dung cho Bài viết này.
